आपण समाजात वावरताना ज्या वस्तुंचे व्यवहार करत असतो, त्या व्यवहारांकडे बारकाईने बघण्याची सवय करुन घेणे गरजेचे आहे. ज्वारीच्या लाहीचे १०० ग्रॅम चे पाकिट ३० रु. मिळते. हे पाहिल्यावर ह्या व्यवहारात लाही बनविणाऱ्या व्यक्तीला काय फायदा मिळत असेल, त्याचा हिशोब मनात यायला पाहिजे. ऑटोरिक्शा मधे बसल्यावर मीटरवर येणारे आकड़े - उदा. किती अंतर, किती पैसे, किती वेटींग टाइम - सिग्नल वगैरे ला थांबल्यावर - ट्रैफिक जाम असल्याने इ. ते नीट पाहिल्यावर समजते की रिक्शाचे भाड़े अंदाजे १२ रु. दर कि.मी. दराने द्यावे लागत आहे. हे तर साध्या चार चाकीच्या भाड्यासारखे आहे. फरक इतकाच महत्वाचा की चार चाकी गाड़ी अशी ३-४ कि.मी. साठी उपलब्ध नाहीये.
देआसराच्या वेबसाइट www.deasra.in वरती आपणा सर्वाना वेगवेगळ्या आणि अत्यंत नेहमीच्या असणाऱ्या ७० उद्योगांची मार्गदर्शकपर माहिती उपलब्ध आहे. हे उद्योग आपणाला सर्वच ठिकाणी दिसतात आणि चांगले चालतात. त्यापैकी काही उद्योग आपणांस उपयोगी ठरायची शक्यता आहे.
उद्योग कोणता करायचा हे ठरवताना स्वतःच्या मनातल्या विचारांना, स्वतःच्या आवडीला, स्वत:च्या स्वप्नांना जरूर महत्व दया. त्याचबरोबर काही गोष्टींना बळी पडू नका. ह्याबद्दलची काही उदाहरणे देतो.
एक युवक म्हशी पालनाचा उद्योग सुरु करायला आला. त्याच्या मामांचा गोठा भोर जवळच्या गावात होता आणि तो त्यानी लहानपणी पाहिलेला होता. त्याचे गाव सांगलीजवळ होते अन तेथे तो १० म्हशी विकत घेऊन दुग्ध व्यवसाय सुरु करणार होता. हा व्यवसाय नवीन माणसाने करण्यासारखा नाही. तो पूर्णपणे समजून घेण्यासाठी मामांच्याकडे राहून सर्व गोष्टी शिकून घेण्याविषयी सुचवले. मामा अगदी जवळ असता तर त्याने मदत केली असती पण, तो बराच लांब आहे त्यासाठी स्वतः सर्व गोष्टी - हा उद्योग, त्यातील खाचाखोचा, त्यातील पैश्याचे व्यवहार, त्यातील धोके, अडचणी व त्यावरील उपाय, ह्या सर्व गोष्टी बारकाईने शिकणे आणि आत्मसात करणे अत्यंत आवश्यक. सांगलीजवळ त्याला चांगला माहितगार माणूस मिळू शकला असता. परंतू, त्याच्यावर पूर्णपणे अवलंबून रहावे लागले असते. शिवाय, उद्योगाचे संपूर्ण भवितव्य त्या व्यक्तीवर सोडवे लागले असते. त्या युवकाने मामाकडे एक वर्ष राहून त्यानंतर स्वतःचा उद्योग सुरु केला.
एक युवक म्हशी पालनाचा उद्योग सुरु करायला आला. त्याच्या मामांचा गोठा भोर जवळच्या गावात होता आणि तो त्यानी लहानपणी पाहिलेला होता. त्याचे गाव सांगलीजवळ होते अन तेथे तो १० म्हशी विकत घेऊन दुग्ध व्यवसाय सुरु करणार होता. हा व्यवसाय नवीन माणसाने करण्यासारखा नाही. तो पूर्णपणे समजून घेण्यासाठी मामांच्याकडे राहून सर्व गोष्टी शिकून घेण्याविषयी सुचवले. मामा अगदी जवळ असता तर त्याने मदत केली असती पण, तो बराच लांब आहे त्यासाठी स्वतः सर्व गोष्टी - हा उद्योग, त्यातील खाचाखोचा, त्यातील पैश्याचे व्यवहार, त्यातील धोके, अडचणी व त्यावरील उपाय, ह्या सर्व गोष्टी बारकाईने शिकणे आणि आत्मसात करणे अत्यंत आवश्यक. सांगलीजवळ त्याला चांगला माहितगार माणूस मिळू शकला असता. परंतू, त्याच्यावर पूर्णपणे अवलंबून रहावे लागले असते. शिवाय, उद्योगाचे संपूर्ण भवितव्य त्या व्यक्तीवर सोडवे लागले असते. त्या युवकाने मामाकडे एक वर्ष राहून त्यानंतर स्वतःचा उद्योग सुरु केला.
एक पिता - पुत्र व्यवसाय मार्गदर्शनासाठी आले. मुलगा नुकताच इंजीनियर झाला होता आणि त्याचे वडील ३७ वर्षे एका मोठ्या कारखान्यात काम करुन निवृत्त झाले होते. त्यांच्या कारखान्यात ते स्टिल फॅब्रिकेशनच्या डिझाइनचे काम पाहात होते. त्यांना स्वतःला प्रत्यक्ष कामाचा अनुभव नव्हता आणि मुलाला कुठलाच अनुभव नव्हता. त्यांना घरासाठी लागणारे ग्रील, सेफ्टी डोर, जीना अश्या प्रकारचे वेल्डिंग करुन वस्तू तयार करण्याचा उद्योग सुरु करायचा होता. निवृत्तीनंतर मिळालेले पैसे त्यांच्याकडे होते आणि त्यामुळे त्यांना उद्योग सुरु करायला अडचण वाटत नव्हती. त्या दोघांनाही ह्या उद्योगासाठी लागणारे भांडवल, स्टील कोठून आणायचे, भाव काय, वस्तूची किंमत ( विकण्यासाठी ) कशी ठरवायची, पेंटिंग, पावडर कोटिंग, प्लेटिंगचे सध्याचे दर, एकंदरीत असलेला उद्योगासाठीचा स्कोप, अश्या गोष्टींचा त्यांनी विचार केलेला नव्हता. वडील जरी अनुभवी नसले तरी त्यांचा अनुभव हा मोठ्या कंपनीतला होता, ज्यामधे प्रत्येक कामासाठी वेगळा माणूस असतो आणि व्यावहारिक बाजूंची ( किंमती / खर्च / वेगवेगळे कर / करांचा परतावा ) फारच कमी लोकांना माहिती असते. हे सगळे मुद्दे समजावून सांगितल्यावर वडिलांनी मान्य केले की बरीच तयारी करणे आवश्यक आहे. मुलाने एका अशा उद्योगात काम करुन अनुभव घ्यायचे ठरविले अन ते दोघे पुढील तयारीसाठी निघून गेले.
पन्नाशीच्या एक महिला त्यांच्या मुलीसोबत मार्गदर्शनासाठी आल्या. त्यांना मसाल्याचा व्यवसाय करायचा होता. त्यांनी ज्यांना ज्यांना मसाला बनवून दिला त्या सर्वांना तो मसाला आवडला होता. म्हणून त्यांना त्या व्यवसायात शिरायचे होते. त्यांनी मसाला ज्यांना दिला होता ते सर्वजण त्यांच्या चांगल्या परिचयाचे होते. मी त्यांना पन्नास सैंपल्स बनवून अपरिचित अशा लोकांना पाठवायला सांगितले. ज्यांना आवडेल त्यांनी तसे कळविल्यास प्रत्येकाला २०० ग्रॅम मसाला मोफत पाठविला जाईल, असे त्या सैंपल वर लिहिले होते. पुढील एक महिन्यात कोणीही त्यांना सैंपल आवडल्याचे कळविले नव्हते. परिचयाच्या लोकांनी खरेखुरे मत दिले नसावे असे वाटले. त्यांनी हाच प्रयोग आणखी पन्नास लोकांवर करूनही कोणीही त्यांना संपर्क केला नाही. आपली वस्तू खरोखरच ग्राहकास चांगली वाटते आहे का ? हे नक्की झाल्याशिवाय त्यावर उद्योग सुरु करणे जोखमीचेच की !!
त्यांनी मसाल्याच्या व्यवसायाचा विचार सोडून दिला.
वरिल उदाहरणे ही व्यवसाय किंवा उद्योग ठरविताना काय विचार करावा हे कळण्यासाठी दिली आहेत. काही गैरसमजूतीतून उद्योग सुरु करू नयेत ह्या साठी दिलेली आहेत.
----
लेखक, उद्योजकांना संपूर्ण मदतीसाठी स्थापन करण्यात आलेल्या देआसरा फाऊंडेशन चे संचालक असून यशस्वी उद्योजक ह्या मराठी मासिकाचे कार्यकारी संपादक आहेत.
